İşçi Fazla Çalışma Yapmaya Zorlanabilir mi? İşçinin Bilgi Ve Performansını Arttırmak İçin Yapılan Toplantılara Katılması Fazla Çalışma Olarak Değerlendirilebilir mi?

Fazla çalışma en genel anlamıyla haftalık 45 saati geçen çalışmalara denmektedir.

4857 sayılı İş Kanununun 63. maddesinde geçen; ”Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, iş yerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.” hükmü ile de işçinin haftada en fazla 45 saat çalıştırılabileceğini görmekteyiz.

Ayrıca; ”Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, iş yerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir.”

Görüldüğü üzere haftalık çalışma süresi normal şartlar altında 45 saattir. Bu süre haftanın çalışılan günlerine eşit olarak dağıtılır. Fakat işçi ve idarenin anlaşması durumunda 45 saatlik çalışma süresi haftanın çalışılan günlerine; çalışma süresinin 1 iş günü içinde 11 saati aşmaması koşulu ile dağıtılabilir.

Bir diğer önemli husus da şudur ki; İş Kanununun 41 nci maddesine göre; ”Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda iki yüz yetmiş (270) saatten fazla olamaz.”

İş Kanununun 41 nci maddesinde fazla mesai daha somut şekilde tanımlanmış olup, fazla çalışma yapan işçiye yapılacak ücretlendirmenin nasıl olacağı konusunda da bir hükme varılmıştır. Şöyle ki;

”Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. 

696 sayılı KHK kapsamında taşerondan kadroya geçen işçiler için ise 12 Nisan tarihinde ÇSGB tarafından yayımlanan yayımlanan Yüksek Hakem Kurulu kararlarına göre; Fazla çalışma ücreti normal ücretin %60 zamlısı olarak ödenmektedir.

İŞÇİ FAZLA ÇALIŞMA YAPMAYA ZORLANABİLİR Mİ?

İşçisine fazla çalışma yaptırmak isteyen idare mutlaka işçinin yazılı onayını almalıdır. Yani işveren/idare işçiyi tek taraflı olarak fazla çalışma yapmaya zorlayamaz. Fakat zorunlu nedenlerle yahut olağanüstü durumlarda yapılacak fazla çalışma için bu onay aranmamaktadır.

Fazla çalışma ihtiyacı doğmuş iş yerlerinde/kurum ve kuruluşlarda, her yılbaşında işçilerden yazılı olarak onay alınır ve işçinin özlük dosyasında saklanır. İdare fazla çalışma yaptırdığı işçilerin bu çalışma saatlerini gösteren bir rapor (belge) düzenleyip, imzalı bir nüshasını işçinin özlük dosyasında bulundurmak zorundadır.

İşçinin onayı olmaksızın fazla çalışma yaptırılması durumunda 4857 sayılı İş Kanunu’na göre fazla çalıştırılan her bir işçi için 246 TL idari para cezası öngörülmektedir. Aynı iş yerinde çok sayıda işçiye yaptırılan fazla çalışmalarda söz konusu ceza tutarlarının yüksek meblağlara ulaşması sebebiyle kamu zararı doğacağından idarelerin bu hususa dikkat etmeleri gerekmektedir.

Yukarıda zorunlu sebeplerle ya da olağanüstü durumlarda fazla çalışma yaptırmak için işçinin onayının aranmadığından bahsetmiştik. Konu hakkında daha detaylı açıklama yapacak olursak;

• Arıza halleri, makinelerden kaynaklanan acele şekilde çalışılma halleri gibi zorunlu nedenlerin varlığında,
• Seferberlik sırasında ve yurt savunmasının gereklerini karşılayan iş yerlerinde Bakanlar Kurulu Kararıyla fazla çalışma yaptırılabilir. Bahsettiğimiz gibi bu durumlarda işçinin onayı alınmadan da fazla çalışma yaptırılabilir.

FAZLA ÇALIŞMANIN YASAKLANDIĞI HALLER NELERDİR?

Fazla Çalışma Yönetmeliğine göre yürütülen bazı işler ve çalışan işçiler kapsamında fazla çalışma yaptırılması yasaklanmıştır. Fazla çalışma;

• Gece yürütülen işlerde (İş Kanununun 69. maddesinde daha kapsamlı anlatılmıştır),
• Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında,
• Sağlık kuralları bakımından günde ancak 7.5 saat ve daha az çalışma yapılması gereken işlerde yasaklanmıştır.

Ayrıca Yönetmelik Fazla Çalışma Yaptırılmayacak İşçileri de sınırlandırmıştır. Şöyle ki;

• 18 yaşını doldurmamış işçilere,
• Öncesinde fazla çalışma onayı alınsa dahi doktor raporu ile fazla çalışmaya sağlığı el vermeyen işçilere,
• Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçilere,
• Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.

İŞÇİNİN BİLGİ VE PERFORMANSINI ARTIRMAK İÇİN YAPILAN TOPLANTILARA KATILMASI FAZLA ÇALIŞMA OLARAK DEĞERLENDİRİLEBİLİR Mİ?

İşçinin bilgi ve performansını artırmak için yapılan eğitimler, toplantılar, seminerler fazla çalışma olarak değerlendirilmemektedir. Örnek bir Yargıtay kararında davacı işçi iş ile alakalı bilgi ve performansını geliştirmek maksatlı katılmış bulunduğu eğitim sürelerinin de fazla mesai olarak değerlendirilmesi gerektiğini düşünerek dava açmıştır. Davacı işçinin fazla mesai ücreti talep etmesi üzerine İş Mahkemesi işçinin bilgi ve performansını artırmak için katıldığı eğitimlerin;

• Çalışma süresinden sayılamayacağı,
• İşçinin belirtilen süre içinde fiilen çalışmamış olması
• İşverene belirtilen anlamda bir fayda sağlamamış olması gibi sebeplerle fazla mesai ödemesi alamayacağına dair karar vermiştir.

Yargıtay da aynı kararı yinelemiş ve bu sürenin fazla mesai süresinden sayılamayacağına hükmetmiştir.

İlgili Yargıtay kararına ulaşmak için tıklayınız. 

SONUÇ

Haftalık çalışma süresi en fazla 45 saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, iş yerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Fakat taraflar anlaşarak haftalık normal çalışma süresini, haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak şartı ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bir işçi yılda en fazla 270 saat fazla çalışma yapabilir. İşçiye haftalık 45 saati aşan çalışmaları için fazla mesai ücreti ödenmesi gerekir. Fazla mesai ücreti 4857 sayılı İş Kanununa göre fazladan çalışılan her 1 saat için ücretin %50 oranında artırılması koşulu ile ödenmektedir. (daimi işçi statüsünde kadroya geçirilen işçiler için %60 oranında) İşçi fazla çalışma yapmaya zorlanamaz. Fazla çalışma yaptırmak isteyen idare mutlaka işçinin yazılı muvafakatını almalıdır. Aksi durumda 4857 sayılı İş Kanunu cezai yaptırımlar öngörmüştür. Fakat belli durumlarda işçinin onayı aranmaz. İdarelerin tüm bu hususlara dikkat etmesi gerekmektedir.